Grammofoon speler reparatie/restauratie

30 juni 2020

Op het eerste gezicht ziet het eruit als een authentieke grammofoonspeler, maar er zit meer achter het apparaat... Voor we het daar over gaan hebben nemen we eerst even een kijkje naar de verschillende onderdelen.

Laat ik er eerst even een doekje overheen halen, de ruimte waar ik in verblijf trekt nogal veel stof aan, slechts een dag na het stoffen ligt er alweer een nieuw vers laagje op...

De speler heeft een snelheidsregeling, in het midden zit een hendeltje dat je in beide richtingen kunt verschuiven, links is langzamer, rechts sneller. Onder de hendel (in het midden) staat het getal 78, welke een indicatie is voor het toerental. De speler kan alleen (oude) schellak platen afspelen welke doorgaans draaien op 78 toeren per minuut. Vinyl kun je hier in theorie niet op afspelen, de naalden die je gebruikt zijn te dik en het juiste toerental voor vinyl is niet haalbaar op deze speler (hij is er simpelweg ook niet voor gemaakt).

Uiteraard kun je het proberen maar verwacht niet dat je vinyl lang meegaat als je dit doet...

Links van de snelheidsregeling zit de rem, deze houdt met een stukje rubber de platter (draaitafel) tegen.

Aan het uiteinde van de hoorn zit de 'sound reproducer' oftewel geluid-weergever (vrij letterlijk vertaald). hierin zit een metalen membraan. dat trilt op de trillingen van de naald. vanaf de naald loopt een metalen geleider naar het midden van het membraan. de weergever (welke ik vanaf nu geluidbox noem). stuurt de trillingen via de opening in het midden naar de hoorn welke het geluid versterkt.

Het versterken van het geluid gebeurt dus bij de hoorn zelf, dit versterken komt door de vorm zelf. de geluidsgolven (en trillingen in het metaal zelf) worden uitgezet waardoor het volume toeneemt.

Een volumeregeling is er dus niet tenzij je er een smalle/kortere of bredere/langere hoorn op zou zetten.

In het andere geval stop je gewoon een oude sok in het gat welke het geluid sterk kan dempen. Het geluid van deze hoorn is vrij hard dus is dit zeker een aanrader als je de vrede wilt bewaren met je buren (in mijn geval zelfs huisgenoten).

Uiteraard heeft de speler nog een spanningsbron nodig...

Ik kan het niet laten je hier even voor de gek te houden, een grammofoonspeler werkt zonder elektriciteit, de spanningsbron hier is mechanische kracht in de vorm van een bladveer welke in een trommel zit verwerkt, om deze op spanning te brengen zit er aan de zijkant een zwengel.

Dus in feite ben jij zelf degene die voor spanning zorgt, door de zwengel rond te draaien zet je de bladveer op spanning, zodra je dan de rem lost komt de spanning uit de veer vrij en gaat de 'draai' tafel draaien.

Grammofoonspelers zijn een van de eerste vormen van geluidsreproductie. Nog uit de tijd dat elektriciteit een grote luxe was. Een elektrische platenspeler bestond simpelweg niet!

Hier overigens een kartonnen kaart dat ik uit een hoes van een plaat heb geknipt, deze heb ik op de voorzijde van de speler geplakt omdat de 'originele' sticker niet echt interessant was.

We hebben nu een goede rondleiding gehad rond het apparaat, hij ziet er best netjes uit en is een leuke oogvanger voor in de kamer. Voor we hem kritisch gaan bekijken dan nog even een filmpje van de werking van het apparaat.

De snelheid is ver van stabiel. ik probeer tijdens het filmen nog de juiste snelheid in te stellen maar succes boek ik er niet mee, het geluid is ook heel schel, hierop zal ik nog wat moeten verzinnen.


Bron: www.marktplaats.nl

Hier een greep van het internet, we zien hier haast dezelfde modellen meerdere keren.
Vaak geadverteerd als 'antiek' met een daarbij passend prijskaartje van minstens €100 of meer!

In de realiteit zijn deze spelers dat zeker niet waard, mijn schatting ligt ergens rond de €50.

Helaas moet ik hiermee vermelden dat dit allemaal namaak modellen zijn!
Waarschijnlijk uit ergens jaren 70 of later en dus verre van antiek of echt...

Mijn vermoeden is dan ook dat deze ergens in India zijn gemaakt en over de hele wereld zijn verspreid. Laten we even kijken naar de opvallende puntjes die verraden dat deze niet officieel zijn en al helemaal niet van het merk RCA (of beter bekend: His Masters Voice).

Het meest opvallende deel is deze metalen arm waar de hoorn op rust, deze is duidelijk te nieuw van uiterlijk en waarschijnlijk met een slijptol/schuurband bewerkt (zie de krassen). Bovendien is dit RVS (roest vast staal) iets wat in die periode zeker niet gebruikelijk was op deze machines.

Het deel dat op de boven getoonde arm rust, scharniert met een simpele bout/moer verbinding, niet bepaald iets van vroeger en een vrij simplistische aanpak.

Ook waar de arm vast zit aan de kast, de gaten zijn scheef geboord en de bouten die hierin zitten zijn vrij modern. De binnenzijde zit vast met vlindermoeren.

De geluidbox is ook niet origineel, de afwerking spreekt voor zich, het ziet er te netjes uit om waar te zijn, de tekst die erop gestanst is, is amper leesbaar omdat deze niet diep genoeg gedrukt is. Ook zie ik exact dezelfde geluidbox terug op elk hierboven getoond model.

Het mooiste is nog dat deze namaakspelers een simpele sticker of print hebben op de voorzijde. Dit zul je nooit terug zien op echte originele grammofoonspelers...

Vandaar ook dat ik op de mijne een ander kaartje geplakt heb.

Maar wat zijn dan echte antieke of originele grammofoonspelers?
Hieronder weer een greep van het internet:

Er zit nog aardig wat verschil in originele spelers en de namaakmodellen.
Reden overigens dat ik vermoed dat deze uit India komen is dat er onderling nog wel verschil in de 'neppe' spelers zitten, verschillende schroeven/bouten, verschillende hoorns en andere kleine details die niet altijd overeenkomen. Ze zijn gemaakt met de onderdelen die voorhanden zijn, slechts enkele delen zijn haast exacte kopieën zoals de kast, de RVS arm en de geluidbox. Een typisch kenmerk van Indische nijverheid (welke ik zeker niet afkeur).

Het belangrijkste om te weten is dat de prijzen vaak gelijk op gaan, een namaak kost vaak bijna net zo veel als een echte! Wat dus niet klopt. Kijk dus goed voor je tot aankoop overgaat en onthoud dat de verkoper ook niet altijd op de hoogte is en niet weet of hij een echte of namaak verkoopt.

En ondanks alles zijn de namaak modellen ondertussen ook al een flink paar jaar oud. En mogen dus zeker nostalgisch genoemd worden. Bovendien werken ze wel gewoon maar is de afspeelkwaliteit verre van goed vergeleken met een echte grammofoonspeler.

Zou je er slechts een willen voor de sier zou het zeker geen kwaad kunnen, maar wil je er frequent platen op afspelen raad ik je aan te kijken voor een originele speler.

Let wederom ook goed op de prijs, ze zijn de gevraagde bedragen echt niet waard! Bied niet meer dan €50. Zou je aangesproken worden op het lage bod kun je nu refereren naar deze website, tevens levert een snelle zoekactie door de zoekmachine ook genoeg informatie op over deze namaak-modellen.

Nog als afsluiter deze absolute topper! Niet van echt te onderscheiden. Ik zag deze laatst ook nog staan in een elektronica groothandel voor een astronomisch bedrag van €150 (voor minder geld heb je dus een echte).

De plastic hoorn waar normaal het geluid uit komt is hier slechts voor de sier, de speakers zitten aan de voorzijde van het apparaat....


Goed, ik denk dat ik zo wel genoeg info heb gegeven over de verschillen en mijn ongenoegen ook duidelijk zijn verwoord. Laten we dan nu eens kijken naar het apparaat dat ik hier op ga knappen.

Allereerst neem ik de zwengel uit door deze tegen de klok in te draaien. Deze zit met schroefdraad vast aan de binnenzijde dus komt na enkele slagen los.

De hoorn zit vast met frictie (en is er bij mij al een paar keer af gevallen). Deze kun je er zo af pakken.

Het tuutje van de hoorn en de geluidbox zitten ook vast met frictie, ook deze komen zonder moeite los.

De arm waar de geluidbox op zit kun je door deze even op te tillen en onder een hoek te houden zo van de RVS arm halen.

De bovenzijde van de speler is tevens het deksel van de kast, deze kan in feite al open als de zwengel eraf is, binnenin zit het mechanische gedeelte en de moeren waarmee de RVS arm vast zit. Als de moeren zijn losgedraaid komt de arm aan de buitenzijde los.

Het deksel blijft van eigens niet open staan, en valt weer dicht als ik hem los laat. Omdat ik tevens aan het mechanische deel moet gaan werken, schroef ik de roestige scharnieren los wat me enige moeite kost omdat de schroefjes niet fris meer zijn.

Met het deksel los, kan ik deze mooi ondersteboven op de kast zelf leggen, de draaitafel zelf kan ik namelijk niet los krijgen dus is er zo geen betere werktafel te bedenken.

Het mechanische hart van de speler, hij is er niet al te best aan toe. Er zit veel roest op maar gelukkig alleen oppervlakkig, een beetje schuren zou hem al veel goeds doen. 

Aan de zijkant zien we de 'regulator' (een soort van vliegwiel) deze bepaalt de snelheid van het apparaat. Door middel van de snelheidsregelaar op de draaitafel bepaal je hoe snel de regulator mag draaien. Ook deze werkt niet heel goed meer, door roest zit er veel wrijving op waardoor de snelheid niet meer stabiel is. Dit hoor je ook goed terug op het eerder getoonde filmpje. Hieronder een filmpje van de werking van het mechanisch deel.

Hij werkt, maar met gebreken. Het is niet goed te zien maar de afspeelsnelheid is niet helemaal stabiel, ook de verschillende delen ogen niet fris meer. Ik zal het hele mechanische deel uit elkaar moeten halen en moeten opknappen.

Voor ik de bovenplaat afneem moet eerst dit plaatje eraf. Eronder zit een kogellager, deze geeft ondersteuning aan de draaitafel (het is namelijk het andere uiteinde van de centrale as).
De kogel neem ik uit met een pincet en dep het geheel droog met een zakdoekje.

Als ik de andere vier bouten los heb, kan de bovenplaat worden afgenomen, even schuren en hij ziet er weer een stuk frisser uit. (Dit is overigens de binnenzijde van de plaat).

Belangrijk om te vermelden, bij op afnemen van de plaat komt de restspanning van de bladveren vrij (deze zitten in de trommel). Let hierop want je kunt jezelf er lelijk aan verwonden!

Enkele tandwielen zitten nu los en kunnen worden afgenomen.

De trommel waar de bladveren in zitten maak ik niet open, niet alleen omdat ik bang ben deze onherstelbaar te beschadigen maar meer voor mijn eigen veiligheid, de bladveren zijn vaak vlijmscherp en hoewel de mechanische spanning er nu vanaf is, kunnen deze ernstig letsel veroorzaken zouden deze onder spanning los schieten!

De regulator is er niet goed aan toe en moet eraf voor onderhoud. Deze zit geklemd tussen de spijlen van de behuizing met messing pennen. Het boutje dat uitsteekt is er voor de borging. Draai deze een slag of twee los, hierna kan de pen die door de spijl loopt weg geschoven worden, de regulator komt dan vanzelf los.

Ik heb nu alle nodige onderdelen uit de behuizing gehaald en kan beginnen aan het herstelwerk.

De regulator is eerst aan de beurt. Deze zit geborgd over de as met een borgschroef, draai deze een slag los om de regulator van de as te bevrijden.

Ik schuur de as lichtjes op, het is de bedoeling dat alleen het oppervlakkige roest weg genomen wordt, de dikte van de as is belangrijk dus probeer ervoor te zorgen dat deze niet verandert, anders zou er teveel speling op de regulator en de as komen te staan en speelt deze nooit meer stabiel.

Het tandwiel dat zorgt voor de overbrenging van de trommel naar de draaitafel poets ik ook even op. Ook de tandjes worden even goed gepoetst.

Hierna is de trommel aan de beurt, wederom even oppoetsen en de tandjes borstelen. Ik moet er bij de trommel op letten dat de tanden boven en onder anders zijn gevormd, dit zie je goed terug als je de foto's uitvergroot.

Wederom, de binnenzijde van de trommel laat ik met rust, er is kans op onherstelbare schade evenals gevaar voor mezelf zou er nog restspanning op de veren staan.

Nu de onderdelen zijn opgepoetst kan ik hem weer in elkaar gaan zetten.

De as van de draaitafel (welke steunt op de kogellager) smeer ik nu in met vet. Voorheen zat hier olie maar ik vermoed dat dit het juiste smeermiddel is. Het kogeltje zelf heb ik overigens nog gecontroleerd op rondheid, deze ziet er nog goed uit en kan terug op zijn plek. Tot slot schroef ik het plaatje er terug op.

Nog even over het terugplaatsen van de regulator, deze zit geklemd met twee messing pennen, de pennen hebben een klein excentrisch gaatje (niet in het midden). Hierin rust de as van de regulator. Hieronder nog even een stapsgewijs uitleg over hoe ik deze terug heb geplaatst, het kan immers op meerdere manieren waaronder verkeerd...

De pennen gaan dus in de twee openingen van de behuizing, hier met groene pijlen aangegeven.

Eerst schuif ik de rechter pen in het gat, vervolgens borg ik deze met het schroefje, het excentrische gat richt ik alvast naar de binnenzijde. ook dip ik het gaatje even in met vet.

Ik schuif de regulator nu in het linkergat (nog zonder de pen)

Het andere uiteinde klik ik rechts in het excentrische gaatje van de pen, als dit niet lukt schroef je de pen even los om meer ruimte te maken zodat de regulator er goed in past. Borg hem hierna wel opnieuw met de schroef.

Schuif nu de linker pen erin, hier zie je op de eerste foto dat het gaatje van de pen weg staat gericht van het tandwiel waar de regulator in haakt. Pas als de regulator goed tussen de pennen vast zit draai ik de linker pen een halve slag zodat deze de regulator tegen het tandwiel drukt, pas daarna borg je ook deze met het schroefje. Draai even aan de regulator om te kijken of deze soepel bewegen kan.

Klaar ben ik er nog niet mee, straks moet namelijk de snelheidsregeling nog worden afgesteld, gelukkig is dit niet veel werk. Hier kom ik straks op terug.

Met het mechanische deel weer in elkaar kan het geheel weer terug op de kast gezet worden, met moeite krijg ik de schroeven er weer terug in. (ik hergebruik ook het eerder getoonde plaatje hier even).

Voor ik hem ga proef draaien smeer ik de tandwielen in met vet.

En zo speelt hij weer als nieuw, althans dat hoop ik maar. Veel verschil met het eerste filmpje zie ik zelf niet maar vertrouw erop dat de werking verbeterd is ten opzichte van eerst.

Ondertussen ben ik ook al aan het uiterlijk bezig geweest...

Tijd nu om de grammofoonspeler weer in elkaar te zetten.

De zwengel draai je er overigens zo weer terug in door deze nu met de klok mee te draaien tot hij zwaar gaat lopen (dan begint hij namelijk het mechanisch deel op te winden).

Nu moet alleen nog de snelheidsregeling opnieuw worden afgesteld, het beste zou zijn dat je platen op de juiste snelheid spelen als de schuif in het midden staat. hier heb ik deze even op de zijkant geplaatst om de opschriften duidelijker zichtbaar te maken
(doe dit bij voorkeur zelf niet).

De snelheid is een stuk stabieler nu het mechanisch deel onder handen is genomen. Op het filmpje zie je al dat ik een poging doe het volgende probleem op te lossen. Het geluid is niet alleen zeer schel maar ook vrij onduidelijk te horen. De hoek waarop de naald in de groef rust is niet juist. eigenlijk zou deze er zo recht mogelijk op moeten staan.

Om het probleem van de schelle muziek aan te pakken zie ik al een mogelijke oplossing. De houten kast resoneert mee op specifieke tonen, wat voor dit probleem zorgt. Een mogelijke oplossing hiervoor is om de kast van binnen op te vullen met schuim of een ander soort absorberende stof. Anderzijds kan het ook geen kwaad om op de onderzijde nieuwe viltjes te plaatsen, het valt me dan ook nu pas op dat er enkele verdwenen zijn al lijkt hij wel stabiel te staan zo.


12 februari2022

Een kleine anderhalf jaar verder, moet ik deze reparatiepagina afsluiten met het bericht dat de grammofoonspeler niet meer in mijn bezit is. Het resoneren heb ik uiteindelijk nog weten te verhelpen door de holle ruimte op te vullen met schuim, maar heb hier geen foto's of video's meer van gemaakt.

Uiteindelijk heb ik hem op een lokale rommelmarkt verkocht voor €45 (samen met een zak Lego).
De nieuwe eigenaar had er zover mij bekend geen plannen mee hem te gaan gebruiken wat ik hem overigens had afgeraden. Het is een leuk object om ergens neer te zetten maar daar blijft het eigenlijk ook gewoon bij.